Ад аўтара

Добры дзень, шаноўныя чытачы!

Прапанаваная вашай увазе кніга адрасуецца

тым, хто з цікавасцю ставіцца да мінулага

беларускага народа, хоча заглянуць у таямніцы

бабульчынага куфэрка, стаць прадаўжальнікам

народных традыцый. Тут прадстаўлены цікавыя

матэрыялы аб інтэр’еры беларускай хаты канца

19-га пачатку 20 стагоддзяў, размешчаны

фотаздымкі экспанатаў этнаграфічнага музея

“Беларуская хатка”. Азнаёмцеся з гэтай

кнігай, і вы адчуеце, што сталі на крок бліжэй

да пазнання многіх скарбаў свайго народа.

Агульныя звесткі

У 1996 годзе з вялікім захапленнем

і настаўнікі, і вучні ДУА “Сярэдняя

школа № 1 г. Салігорска” ўключыліся

ў работу па збору матэрыялаў і

экспанатаў для этнаграфічнага

музея “Беларуская хатка”. Былі

сабраны прадметы дэкаратыўна

прыкладной творчасці (вытканыя і

вышытыя ручнікі, сурвэткі, карціны);

Таямніцы беларускай хаты

Дзвярны праём рабілі не вельмі высокім,

таму пры ўваходзе трэба было прыгінаць

галаву. І справа тут не толькі ў зберажэнні

цяпла. Нашы продкі верылі, што пад

парогам жывуць душы памерлых родзічаў. І

калі чалавек пры ўваходзе ў хату прыгінаў

галаву, ён як бы вітаў іх, выказваў сваю

павагу. Менавіта з гэтым вераваннем

звязана забарона вітацца праз парог,

перадаваць праз яго што-небудзь іншаму

чалавеку. Пры ўваходзе ў хату ніколі не

станавіліся на парог, каб не пакрыўдзіць

душы продкаў.

Тут садзілі дарагога госця, ставілі першы

сноп ураджаю, у якім быццам бы жыве бог

Жыцень, змяшчалі абразы, малітоўнікі,

Біблію. Абразы лічыліся вялікай

каштоўнасцю сям’і. Менавіта іх разам са

сталом першымі ўносілі ў новую хату.

Абразы ўпрыгожваліся

ручнікамі – набожнікамі. На покуці

мясціліся стол, лавы. Стол выконваў ролю

своеасаблівага хатняга алтара, таму і

ставіліся да яго з павагай. Дапусціць на

стол ката, курыцу ці неразумнае дзіця

лічылася грахом, бо тут заўсёды

знаходзіліся хлеб ды соль.

Стол ставілі пасярод хаты, калі маладым

надыходзіў час адпраўляцца да вянца. Каля

стала амаль ва ўсю даўжыню сценаў

мясціліся лавы. Іх рабілі з тоўстых дошак,

пакладзеных на калодкі. Пазней з’явіліся

лавы на ножках. Па другі бок стала, у

даўжыню яго, ставілі ўслон ці зэдлік. Днём на

лавах маглі працаваць, для гэтага ў іх рабілі

адтуліны, прабоіны, каб прыстасоўваць

розныя прылады. Часам, калі ў хаце былі

госці, на лавах спалі.Шырокія масіўныя лавы

лічыліся каштоўнасцю і пераходзілі ад бацькі

да старэйшага сына.

Яе складваў са звычайнай цэглы пячнік –

самавучка. Гаспадыня бяліла печку мелам,

а калі паяўлялася шчыліна ў печы, то

замазвала глінай. Ад гэтага печ з цягам

часу траціла свой першапачатковы выгляд.

Печ варыла і смажыла, грэла і парыла. Але

і дымілася раніцай так, што ва ўсіх вочы

балелі. Зімой на печы забіраліся пагрэцца і

дарослыя, і дзеці. У сялянскай сям’і рэдка

было цеплае адзенне і абутак. Таму печ для

сялянскай сям’і была адзінай

выратавальніцай: на ёй спалі ноччу,

падкінуўшы пад галаву якія-небудзь

лахманы.

Калі хацелі спыніць нясціплыя размовы,

разказчыку маглі нагадаць: “Печ у хаце!”.

Каля печы знаходзіўся качарэжнік, дзе быў

састаўлены пячны інвентар – качарга, вілкі,

чапяла, хлебная лапата. Апошняя займала

асобае месца сярод астатніх рэчаў.

Магчыма, таму што яна мела дачыненне да

хлеба, ёй надаваліся ахоўныя якасці. Так, у

час навальніцы, каб зберагчы свае будынкі

ад маланкі, хлебную лапату выстаўлялі на

двор. Над вусцем печы замацоўвалі жэрдку

перасоўку, на якой сушылі адзенне, тканіну.

Дзяжа – пасудзіна, каля печы на калодзе мясцілася

дзяжа, якая служыла для заквашвання цеста.

Бабін кут – месца ля печы насупраць па дыяганалі ад

покуці

Збан – пасудзіна, прыназначаная для

захоўвання малака. Глiняныя вырабы ў

нашых продкаў былi на любы густ, для

розных патрэб.

Глiняны посуд i сёння карыстаецца

попытам. Радуе ён вока i на кухоннай

палiцы, i на абедзенным стале.

Бондарства – рамяство, якое ўяўляе сабой

уменне вырабляць драўляны

посуд, які здаўна распаўсюджаны ў

беларусаў: лыжкі, каўшы, кадушкі,

маслабойкі, ступы.

Ступа -прылада для памолу круп ў хатніх умовах.

Ложак – прадмет мэблі прыназначаная для адпачыну і

сну

Іх прыгожа засцілалі саматканымі

посцілкамі з падузорнікамі. Падушкі

пакрывалі вышыванымі пакрышкамі.

Побач з ложкам вісела калыска, збітая з

дошак.

Калыска - прыстасаванне для сна дзіцяці.

Яна падвешвалася пад столь каля ложка,

на якім спалі гаспадары. Бацькі імкнуліся,

каб усе дзеці выраслі ў адной калысцы, бо

тады яны будуць быццам дапамагаць адзін

аднаму. Пустую калыску забаранялася

калыхаць, каб дзіця не захварэла. Праз яе

нічога не перадавалі, бо дзіця тады

вырасце злодзеем.

У кожнай хаце былі куфры.

У куфрах ляжалі ручнікі, кашулі,

безрукаўкі, сарочкі, кабаты, спадніцы,

фартухі, хусткі (цёмныя на жалобу ,

ясныя – на свята, на нядзелю, у госці),

настольнікі.

Істотную ролю ў мастацкім афармленні

інтэр’ера жылля адыгрывалі прадметы

ўзорнага ткацтва— посцілкі, дываны,

абрусы, ручнікі, што адлюстроўвалі

багатую самабытную творчасць

мясцовых майстроў.

Ручнік - прадмет ўзорнага ткацтва.

Ручнікі з’яўляюцца неад’емнай часткай

жыцця беларусаў. У Беларусі

распаўсюджаны ручнік памерам ад 25 да 45

см у шырыню і ад 1 да 4 м у даўжыню.

Выкарыстоўваецца як прадмет

паўсядзённага ўжывання, як атрыбут

вясельнага, пахавальнага, памінальнага

абрадаў, у час свят як прадмет, надзелены

здольнасцю засцерагаць ад бед, няшчасцяў,

у аздабленні жылля, абразоў. Для

беларускіх ручнікоў характэрны спалучэнне

чырвонага дэкору на белым фоне,

вышыўка геаметрычнымі і

Самым высокім статусам надзяляўся

ручнік ­­– «набожнік», якім упрыгожвалі

чырвоны кут хаты, накрываючы абразы

з выявай

Багародзіцы, Ісуса Хрыста ці найбольш

шануемых святых, напрыклад,

Мікалая-Цудатворца. Вялікая колькасць

ручнікоў выкарыстоўвалася ў цэлым радзе

святаў, асабліва сямейна-родавай

накіраванасці: пры нараджэнні дзіцяці,

навяселлі і ў час пахавання.

1. Прасніца – гэта драўляная прылада для

прадзення воўны, льняной і пяньковай

кудзелі.

2. Верацяно – прылада для скручвання ніткі

ў працэсе прадзення.

3.Калаўрот – самапралка, прылада для

механізаванага прадзення лёну і воўны ў

хатніх умовах.

Дзяўчынак пачыналі знаёміць з гэтай

працай з 7-8 гадоў.

Увечары, калі ўся сям’я збіралася ў хаце,

гаспадар запальваў лучнік ( яго яшчэ

называлі “дзед”) - жалезны зажым на

вертыкальным шасце, прымацаваным да

невысокай калоды, куды ўстаўлялі лучыну з

дробна расшчэпленых сасновых каранёў.

Цікава, што агонь ад лучыны часта

называлі жывым у адрозненне ад мёртвага

агню газавай лямпы. А называлі лучнік

“дзедам” таму, што ён заўсёды быў

абгарэлым, чорным, як дзед. З цягам часу

лучнік знік, а на змену яму прыйшлі

газавыя лямпы.

Адну вешалі над сталом на покуці ,

а другую – у бабіным куце. Пры свеце

лямпы, з песнямі і жартамі, загадкамі,

казкамі, прымаўкамі пралі ніткі.

У невялікім памяшканні магла жыць і

працаваць даволі вялікая сям’я – да васьмі

і больш чалавек. І кожнаму тут знаходзілася

сваё месца.

Змест

Агульныя звесткі......................................................................................5

Таямніцы беларускай хаты.................................................................7

Дзвярны праём...........................................................................................9

Покуць........................................................................................................10

Печ...............................................................................................................14

Жэрдка-перасоука..................................................................................18

Дзяжа-пасудзіна.....................................................................................19

Бабін кут..................................................................................................21

Збан.............................................................................................................23

Маслабойка...............................................................................................24

Ступа.........................................................................................................25

Ложак........................................................................................................27

Калыска.....................................................................................................30

Хадунок......................................................................................................32

Куфар........................................................................................................34